Luide muziek

Ik kreeg dit vandaag via email, ik vond dit wel belangrijk, daarom dat ik het hier plaats.

Luider dan vandaag kan popmuziek niet meer klinken.
Maar wat is de zin ervan als
steeds meer mensen geïrriteerd raken?

Nergens klonk geluid in 2008 harder dan in de Marquee-tent van Pukkelpop. Onmogelijk daar tien minuten te blijven staan zonder dat je trommelvliezen tussen hamer en aambeeld terechtkwamen.

Het was een hoogtepunt in de 'loudness war', die al jaren woedt in de muziek. En die dit jaar uitzichtlozer dan ooit werd. Je hoorde in het begin van het jaar overal: 'Luider dan nu kan muziek niet meer klinken. Het maximum is bereikt.' Maar er veranderde niets.

Wat is er aan de hand? Stelt u zich een zomerse namiddag voor in een geurig Limburgs landschap. De wind waait, een vogel fluit, een pikdorser maait in de verte en uw lief zingt een liedje. Al die geluiden hebben verschillende frequenties, die samen een (mooie) dynamiek vormen.
Ineens passeert een tornado, schreeuwen duizend vogels, raast de pikdorser langs en gilt uw lief dat de wereld vergaat. Alle volumes staan plots torenhoog, het geheel vormt één dichte, harde klankbrij. Weg mooie dynamiek, weg zomerse stemming.

Zo ongeveer is het gegaan met de muziek. Vroeger hoorde je in een muziekstuk een brede waaier aan geluidsfrequenties: een zachte gitaar, de piano daartussenin, dan plots een paar harde droge drumslagen, de aanzet van een rollende bas... de klank was erg dynamisch. Vandaag worden die componenten allemaal naar hun maximale volume gehaald. Of voor fans van klassieke muziek: als Tsjaikovski's Ouverture 1812 vandaag zou worden opgenomen, zouden de kanonnen geen verrassing zijn.

Het resultaat van die 'verdichting' is een hard (of in vaktermen 'hot') en ongenuanceerd geluid. Alsof er geen verschil meer is tussen licht en schaduw.

Het gevolg is dat, sinds de vroege jaren 1990, muziek steeds harder en vervolgens overstuurder is gaan klinken. Bob Dylan noemt moderne cd's 'een verschrikking'. Ze bieden alleen maar sound, zegt de zanger, die zelf enkel nog heel sobere countryplaten maakt. Een andere coryfee, Donald Fagen van Steely Dan, drukte het zo uit: 'God vind je in de details. Maar er zijn geen details meer in muziek.'

CONTROLE
Aan de oorsprong van de devaluatie ligt een strijd tussen de radiozenders. In hun pogingen om de aandacht te trekken van zappende luisteraars, komt het erop aan de 'luidste' te zijn. Zelfs als de luisteraar de radio stil zet, moet de muziek nog 'luid' klinken. En 'luid' klink je, als de muzikale informatie 'verdicht' is.

'Vroeger verdichtten we de klank van platen zelf met de compressors die toen op de markt kwamen', zegt Karel Feys, chef techniek van FM Brussel. 'Dat was zo belangrijk dat artiesten die een plaat opnamen in de studio een extra mastering deden om te horen hoe hun plaat op de radio zou klinken. Maar vandaag bepalen de groepen zelf hoe ze op de radio zullen klinken. Ze laten hun platen al zo luid klinken, dat wij niets meer kunnen of moeten doen. Op die manier oefenen ze een vorm van controle uit.'

Hoeveel belang groepen hechten aan hun 'hotte' klank ervaren geluidstechnici nu elke dag. Ronald Brent is geluidstechnicus in de Galaxy Studios. 'Het zijn niet de vakmensen die muziek per se zo hard willen laten klinken,' zegt hij, 'maar veeleer de klanten. Waarom? Een artiest wil klinken als een andere artiest. Een manager wil de plaat de hitparade in. Een platenfirma wil een hippe sound. Ik mix soms een plaat, en als ik dan later de mastering beluister, hoor ik totaal niet meer dat ik eraan gewerkt heb.'

Die evolutie heeft verstrekkende gevolgen. Voor jonge bands bij voorbeeld. 'Je wil je geluid even dynamisch en in your face hebben als de platen in je genre (Justice, Soulwax, Digitalism),' zegt een muzikant van The Brown Acid, 'maar voor je het weet, heb je geen enkele dynamiek meer in je totaalgeluid, omdat alles plat is gemastered.'

The Brown Acid brengt volgend voorjaar zijn debuut uit, en moest kiezen tussen 'een rijke, gedetailleerde sound die misschien niet heel hot is, maar wel draaglijk voor de oren. Of toch maar iets wat even smerig en hard klinkt als de dance-elite. Het probleem is dat die vlakkere, bijna overstuurde klank alleen een oor zal vinden bij de kids die niets anders gewend zijn.'

Dat probleem treft ook oudere artiesten, die hun catalogus tegenwoordig vaak met een nieuwe mastering oppoetsen naar de huidige mode. Daardoor klinken ze eigentijds, maar helaas ook minder genuanceerd. Fans die de échte dynamiek willen horen, moeten steeds verder gaan zoeken naar oude uitgaven. Op het internet kun je boeiende discussies volgen over welke uitgave van een album de beste klank heeft.

Als die oudere platen niet geremasterd zijn, wordt hun klank voor de radio 'opgetrokken' om naast de moderne platen te kunnen staan. Dat zorgt voor ruis, die dan weer weggeknipt moet worden, samen met een deel van de klank. Rijker wordt de muziek er zeker niet van.

'Dynamiek is een instrument', geeft Feys toe. 'Maar vandaag is elke speelruimte verdwenen. Zelfs Radio 1 is bij zijn vernieuwing dit jaar zwaar gaan compressen.'

PROTEST
Brengt die evolutie de muziek schade toe? Daarover is discussie. In moderne popmuziek speelt een dynamische weergave van verschillende frequenties niet zo'n grote rol. Slogans als 'make some noise', 'turn it up' en 'say it loud' zijn niet zomaar credo's van het genre. Het algemeen verspreide gebruik van het compressieformat mp3 heeft het jonge, eigentijdse oor ook gewoon gemaakt aan een weinig genuanceerde klank.

Een meer ervaren popluisteraar als Ronald Brent bekijkt de evolutie wel kritisch. 'Muziek is er het voorbije decennium flink op achteruitgegaan. Zowat alle popmuziek klinkt vandaag eender. Dat heeft niets te maken met de stijl, het volume, of de instrumentatie, maar met de te hoge klankdichtheid.'

Muziekfans roeren zich ook. Ze willen luide muziek horen, maar geen overstuurde muziek. Eerder al liep een online petitie om het album Californication van de Red Hot Chili Peppers, een pionier in de 'loudness war', te remasteren. Echt straf werd het de afgelopen maanden, toen fans van Metallica, dé metalband bij uitstek, online massaal protesteerden tegen de overstuurde klank van het nieuwe album Death magnetic. Hetzelfde verhaal speelde zich de afgelopen maanden af met het nieuwe album van AC/DC.

Ted Jensen, de klanktechnicus van Metallica, gaf al toe dat hij 'niet trots is geassocieerd te worden met Death magnetic'. Wanneer zelfs fans van hardrock en metal hun platen als te hard ervaren, moet er echt iets aan de hand zijn.

Maar naast het verlies aan muzikale dynamiek is er nog een verliespost. Alle muziekprofessionelen weten het: muziek die te 'luid' gemastered is, maakt het gehoor moe. De oren passen zich aan aan een continu sterke drukgolf van klank, en beperken dus hun gevoeligheid voor stille klanken. Wie in een tornado zit, hoort de kreet van een vogel niet meer die hij wel hoort op een ruisvrije zomernamiddag. Dat proces vermoeit de geest en irriteert de zenuwen.

'Radio oefent een continue geluidsdruk uit', zegt Feys. 'Voor een radiozender is het een belangrijke oefening om ervoor te zorgen dat je opgemerkt wordt, maar ook dat je de luisteraar niet vermoeit. Nu alle moderne hitplaten vooral opgemerkt willen worden, is het moeilijk dat evenwicht te bereiken.'

Brent: 'Ik merk het gewoon bij mezelf. Ik kan in de studio de hele dag muziek horen, zonder probleem. Maar in de auto hoor je dan zo'n song waarvan alle frequenties luid staan, wat tot een permanente vervorming leidt. Ik weet het, luide cd's klinken goed boven het geraas van de autosnelweg. Maar je wordt er doodmoe van. En dan zet je de radio uit.'

Peter Vantyghem